Πολλοί γονείς έρχονται ανά διαστήματα αντιμέτωποι με κάποια συμπεριφορά του παιδιού τους η οποία μπορεί να τους ξαφνιάσει, να τους ανησυχήσει ή ακόμα να τους φοβίσει. Για να μπορέσω να καταλάβω και να χειριστώ αυτές τις διαφοροποιήσεις, πρέπει να γνωρίζω καταρχάς ότι κάθε συμπεριφορά αποτελεί μια μορφή επικοινωνίας του παιδιού, μέσω της οποίας επιδιώκει να μου στείλει κάποιο μήνυμα.

Η επιθετικότητα κρύβει πάντα κάποια έλλειψη. Όταν κάποια συναισθήματα δεν εκδηλώνονται, καμουφλάρονται από θυμό. Η εκδήλωση μιας επιθετικής συμπεριφοράς μάς στέλνει κάποιο μήνυμα ή ακόμα μια προειδοποίηση, ειδικά όταν γίνεται υπερβολική ή προβληματική. Αποτελεί ένα καμπανάκι που καταδεικνύει ότι κάτι δεν πάει καλά. Αν αγνοήσω μια προβληματική επιθετική συμπεριφορά, μοιραία θα ανοίξω το δρόμο για ακόμη ένα επιθετικό ενήλικα.

Για να φροντίσω και να διδάξω στο παιδί μου κάτι όμορφο, είναι σημαντικό πρώτα από όλα να φροντίσω τον εαυτό μου. Αυτό το καταφέρνω όταν αρχικά παρατηρώ τις δικές μου σκέψεις και συμπεριφορές. Ξεκινώντας από τις πυρηνικές μου πεποιθήσεις.

Τι είναι οι πυρηνικές πεποιθήσεις σε ένα παιδί

Οι πυρηνικές πεποιθήσεις είναι πάντα αρνητικές και «κατοικούν» στα βαθύτερα στρώματα της ανθρώπινης ύπαρξης, πολλές φορές χωρίς το άτομο που τις έχει να το καταλαβαίνει. Δημιουργούνται από πρώιμες αρνητικές εμπειρίες που ερμηνεύονται σε μια αρνητική πεποίθηση για το άτομο. Φαίνεται όμως σαν αληθινή και το άτομο που την έχει εξακολουθεί να την υπηρετεί στην υπόλοιπη ζωή του.

Παρόλα αυτά, οι πυρηνικές πεποιθήσεις μπορεί να αλλάξουν και να αντικατασταθούν από καινούργιες θετικές, υπό την προϋπόθεση ότι το άτομο που τις έχει αντιλαμβάνεται ότι κάτι δεν πάει καλά με τα αποτελέσματα που έχει στη ζωή του και τον τρόπο που ζει.

Πως να ανακαλύψει κάποιος τις πυρηνικές πεποιθήσεις του

Να εντοπίσει πως ζει τη ζωή του σήμερα.
Να παρατηρήσει τα λόγια που λέει ο ίδιος στον εαυτό του.
Να δει τις αντιδράσεις και τα συναισθήματα του κάθε φορά που μια πρόκληση, ή ένα εμπόδιο ή απειλή βρίσκονται στο δρόμο του

Έτσι λοιπόν παρατηρώ τις πυρηνικές μου πεποιθήσεις, όταν ξεκινάει ένας καβγάς, π.χ. «είμαι ανεπαρκής μάνα», «δεν τους έμαθα τη σωστή συμπεριφορά», «θα μας ακούσουν οι γείτονες και πάλι θα σκεφτούν πως εγώ δεν τα καταφέρνω», «γιατί το παιδί μου να συμπεριφέρεται έτσι, δεν θα μάθει ποτέ». Αυτές οι πυρηνικές πεποιθήσεις, που μπορεί να είναι στιγμιαίες ή να έρχονται σαν εικόνες, με εμποδίζουν να δω την κατάσταση και να αντιδράσω με τρόπο βοηθητικό και για εμένα και για το παιδί. Με μπλοκάρουν. Μεγαλώνουν το θυμό μου. Με οδηγούν σε ένα σημείο που αδυνατώ να δω τι χρειάζεται εκείνη την ώρα το παιδί μου και πως μπορώ να του διδάξω τη κατάλληλη συμπεριφορά.

Διδάσκω την κατάλληλη συμπεριφορά στο παιδί, όταν εγώ ως γονιός αποτελώ το ζωντανό παράδειγμα. Και αυτό δεν το καταφέρνω ούτε με την ανοχή ούτε με την επιθετική συμπεριφορά, είτε λεκτική είτε σωματική. Την ανοχή την εκμεταλλεύεται ακόμα και ο πιο αγαθός άνθρωπος. Όταν οι γονείς είναι υπερβολικά χαλαροί έχει παρατηρηθεί ότι η υπερβολική χαλαρότητα προκαλεί στα παιδιά σύγχυση, ανασφάλεια και πολλές φορές μεγάλη ανησυχία. Δυστυχώς, για να ελέγξουν τα συναισθήματα αυτά, πολλές φορές τα παιδιά εκφράζονται και πάλι με επιθετικότητα.

Τα μηνύματα που λαμβάνουν τα παιδιά με την επιθετική συμπεριφορά είναι: έτσι συμπεριφέρονται οι άνθρωποι όταν θυμώνουν, άρα το ίδιο θα κάνω και εγώ, ακόμα και στους γονείς. Στα παιδιά που δεν μπορούν να εκτονώσουν τον θυμό τους, από την άλλη με τον ίδιο τρόπο, δημιουργούμε αισθήματα ενοχής και υπακοής ακόμα και απέναντι σε ανθρώπους και καταστάσεις οι οποίες τα βλάπτουν. Και έτσι δημιουργείται ο φαύλος κύκλος των πυρηνικών πεποιθήσεων. Το παράδειγμα εδώ: «Όταν θυμώνουν οι άλλοι εγώ πρέπει να υπακούω για να μην δεχτώ επίθεση». Σε κάποιες περιπτώσεις οι γονείς έχουν σαν δικαιολογία πως θέλουν να κάνουν τα παιδιά τους να αντιληφθούν πώς αισθάνονται τα θύματα της δικής τους βίαιης συμπεριφοράς. Δυστυχώς, το αποτέλεσμα μιας τέτοιας αντιμετώπισης από τους γονείς είναι ότι τα παιδιά ενθαρρύνονται να συνεχίσουν να είναι επιθετικά και βίαια.

Το επόμενο βήμα είναι να εστιάσω στο εδώ και τώρα. Τι γίνεται αυτήν την στιγμή. Αν με χτυπάει το παιδί, δεν αρκεί να του πω μην το κάνεις. Του κρατώ τα χέρια και του τονίζω πως δεν ανέχομαι κανείς να με χτυπάει. Οι ετικέτες, όπως «είσαι ανάγωγη» το μόνο που κάνουν είναι να πυροδοτούν και άλλο τον θυμό. Με αποτέλεσμα να «κατεβάζει ρολά» και να μην ακούει τίποτα. Χαρακτηρίζω την συμπεριφορά και όχι το παιδί, «έχεις ανάγωγη συμπεριφορά» και εξηγώ στο παιδί τι σημαίνει αυτό.

Οι απειλές, οι συγκρίσεις, οι απορρίψεις, ο ανταγωνισμός επιφέρει βίαιες αντιδράσεις των παιδιών, γι αυτό τις αποφεύγουμε.

Τι πρέπει να αποφεύγουμε σαν συμπεριφορά για να προστατεύουμε τα παιδιά

Παραμένουμε ψύχραιμοι, χωρίς να φοβόμαστε το θυμό του παιδιού μας. Όλα τα παιδιά, όλοι άνθρωποι θυμώνουν, για να ανακαλύπτουν τα όρια τους.
Αποφεύγουμε τις ετικέτες.
Αποφεύγουμε να εξασκούμε σωματική βία. Η βία φέρνει βία.
Συνδέουμε τις διάφορες συμπεριφορές με λογικές συνέπειες. Όταν ένα παιδί συμπεριφέρεται επιθετικά, πρέπει να έχει συνέπειες. Παράδειγμα, όταν ένα παιδί μικρής ηλικίας εκδηλώνει επιθετική συμπεριφορά σε παιχνίδι με άλλα παιδιά, το απομακρύνουμε αμέσως και μένει για λίγο εκτός παιχνιδιού. Τα πολύ μικρά παιδιά δεν καταλαβαίνουν τις ερωτήσεις του τύπου «εσένα θα σου άρεσε να σε κλωτσούσαν;». Καταλαβαίνουν όμως πολύ καλά τη συνέπεια, δηλαδή να μείνουν για λίγο εκτός παιχνιδιού.
Σταματούμε αμέσως μια επιθετική συμπεριφορά. Δεν περιμένουμε να χτυπήσει δυο ή τρείς φορές. Το απομακρύνουμε αμέσως και το αφήνουμε για λίγο να ησυχάσει. Αυτό πρέπει να γίνεται κάθε φορά που παρατηρείται μια επιθετική συμπεριφορά, έστω και αν βρισκόμαστε μαζί με κόσμο που μας κοιτάζει περίεργα.
Πρέπει πάντοτε να είμαστε σταθεροί και συνεπείς στις αποφάσεις μας. Παράδειγμα, αν έχουμε υποσχεθεί ότι το Σάββατο θα το πάμε το παιδί μας σινεμά, οφείλουμε να κρατήσουμε την υπόσχεσή μας. Από την άλλη μεριά, αν το παιδί κάνει κάτι που δεν έπρεπε και για τιμωρία έχουμε κλείσει τη τηλεόραση, πρέπει να παραμείνουμε σταθεροί στην απόφασή μας.
Αμφότεροι οι δύο γονείς πρέπει να τηρούν την ίδια αντιμετώπιση απέναντι στο παιδί. Δεν μπορεί ο ένας γονιός να λέει «όχι» και ο άλλος να του κάνει το χατίρι. Το στοιχείο αυτό είναι πολύ σημαντικό, ιδίως στα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς.
Είναι πολύ σημαντικό να αιτιολογούμε, να εξηγούμε στα παιδιά τις αποφάσεις μας, ιδίως όταν οι αποφάσεις αυτές συναρτώνται με τη συμπεριφορά τους. Το στοιχείο αυτό τα βοηθά να δεχτούν καλύτερα τους λόγους στους οποίους βασίζονται οι αποφάσεις μας αυτές.
Βάζουμε όρια στα παιδιά μας, πάντα βέβαια σε συνάρτηση με την ηλικία τους.
Επιτρέπουμε στα παιδιά να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και τα ακούμε με προσοχή. Η έκφραση των συναισθημάτων τους και η αναγνώρισή τους από εμάς διευκολύνει τη διαχείρισή τους. Παράδειγμα, όταν ένα παιδί είναι θυμωμένο και σπάει πράγματα, του βάζουμε όρια, εξηγώντας του γιατί αυτή η συμπεριφορά δεν είναι αποδεκτή. Παράλληλα, του εξηγούμε ότι δικαιούται να είναι θυμωμένο και του προτείνουμε μια άλλη δραστηριότητα, για να εκτονώσει το θυμό του, όπως για παράδειγμα, να τρέξει στην αυλή.
Εάν το παιδί μας έχει πολλή ενέργεια, του δίνουμε την ευκαιρία να ξεδίνει με τρέξιμο ή παιχνίδι στην αυλή ή στο πάρκο.
Ανταμείβουμε πάντοτε την καλή συμπεριφορά του παιδιού μας, περιορίζοντας, σε κάποιο βαθμό, την προσοχή μας στις αρνητικές συμπεριφορές του.
Αγνοούμε ανώδυνες συμπεριφορές που αποσκοπούν στο να κερδίσουν ή να βελτιώσουν το ενδιαφέρον μας. Συνήθως, όταν τις αγνοήσουμε, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα σταματούν.
Προσπαθούμε να είμαστε ευέλικτοι. Για παράδειγμα, δε μεγιστοποιούμε τη σημασία μιας συμπεριφοράς του παιδιού μας, χωρίς να είναι πραγματικά σημαντική. Ιεραρχούμε τα θέματα στα οποία θέλουμε το παιδί μας να πειθαρχεί, επιλέγοντας αυτά στα οποία δίνουμε προτεραιότητα. Παράδειγμα, δεν επιμένουμε και δε δημιουργούμε ολόκληρο θέμα, απλά γιατί το παιδί μας δεν τρώει το φρούτο του, την συγκεκριμένη μέρα το απόγευμα και θέλει κάτι άλλο. Αν επιμένουμε σε μικρά θέματα, ως αποτέλεσμα θα έχουμε καθημερινές συγκρούσεις, στοιχείο ιδιαίτερα επιβαρυντικό στα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς.