Όταν τιμωρούμε ένα παιδί , συνήθως βλέπουμε ότι σταματά μια
συγκεκριμένη συμπεριφορά. Έχουμε λοιπόν, πετύχει το επιθυμητό
αποτέλεσμα, έστω και προσωρινά κι έτσι θεωρούμε ότι έχουμε πετύχει ως
γονείς. Και αν η «ποινή» είναι αυστηρή και το παιδί πάει κλαίγοντας στο
δωμάτιό του, τότε συχνά θεωρούμε ότι κατάλαβε το λάθος του και εμείς
κάναμε σωστά το καθήκον μας.
Η επίδραση, όμως που έχει η τιμωρία πάνω σε ένα παιδί, είναι τελείως
διαφορετική από αυτή που νομίζουμε.
Η τιμωρία μπορεί να οδηγήσει σε
υπακοή και συμμόρφωση, αλλά δεν διαμορφώνει μια ηθική συνείδηση.
Θυμίζει δηλαδή, την συμπεριφορά ενός ενήλικα που θα συμμορφωθεί με τον
κώδικα οδικής κυκλοφορίας μόνο όταν έχει το φόβο να τον πιάσει ένας
αστυνομικός, και όχι επειδή νιώθει πως αυτό είναι το σωστό. Η αλήθεια είναι
ότι οι τιμωρίες δημιουργούν τελικά ανεύθυνους ενήλικες. Ανθρώπους που δεν
έχουν βαθύ βίωμα του σωστού, αλλά πράττουν υπό το φόβο μιας ποινής.
Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν, προκειμένου ένα παιδί να πράττει το σωστό;
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ένας από τους βασικότερους στόχους ενός
γονέα είναι να καλλιεργήσει στα παιδιά του την αυτορρύθμιση. Να τα διδάξει
να συμπεριφέρονται σωστά σε κάθε κατάσταση ανεξαρτήτως φόβου ή
συνεπειών.
Και υπάρχουν πραγματικά υπέροχοι τρόποι να δείξει κανείς στο παιδί του ότι έκανε μια κακή επιλογή.
Κρατήστε τους το χέρι και ζητήστε τους να σας προσέξουν. Ρωτήστε τους τι
συνέβη και γιατί έπραξαν αυτό που έπραξαν. Αναγνωρίστε τα συναισθήματά
τους, χωρίς να τα κρίνετε. Δεν κρίνουμε ποτέ ένα παιδί, αλλά μπορούμε να
μιλήσουμε για την πράξη του. Μιλήστε μαζί του για το γεγονός.
Ένας καλός τρόπος, είναι επίσης να αντιστρέψετε τους ρόλους. Να
επαναλάβετε την λανθασμένη συμπεριφορά και να ζητήσετε από το παιδί να
την κρίνει. Να τη σχολιάσει. Να πει πως του φαίνεται. Εκφράστε ανοικτά τα
συναισθήματα που σας προκάλεσε αυτή η συμπεριφορά, αλλά μην τα
κατηγορείτε.
Δείξτε τους τις συνέπειες της συμπεριφοράς τους, χωρίς την αίσθηση της
ποινής. Για παράδειγμα, μπορείτε να μην αφήσετε το παιδί να δει τηλεόραση
αν πρώτα δεν μαζέψει τα παιχνίδια του…
Και δίνετε το καλό παράδειγμα. Δεν μπορείτε να ζητάτε από ένα παιδί να μην φωνάζει, όταν εσείς φωνάζετε, να μιλά ευγενικά όταν εσείς δεν το πράττετε,
να συγκρατεί τα νεύρα του όταν εσείς βγαίνετε εκτός εαυτού. Και φυσικά
άλλο πράγμα η πειθαρχία, κι άλλο η τιμωρία.
Ένας πετυχημένος γονιός δεν είναι αυτός που επιβάλει συμπεριφορές, αλλά
αυτός που τις εμπνέει. Και τα παιδιά μας έχουν πραγματική ανάγκη να
νιώθουν ότι τα καταλαβαίνουμε, προκειμένου να αρχίσουν να
καταλαβαίνουν… και χωρίς αυτό το κομμάτι, δεν θα έχουν ποτέ την ευκαιρία
να μάθουν από τα λάθη τους.
Για την εφαρμογή των λογικών συνεπειών είναι σημαντικό:
- Να έχετε δώσει από πριν επαρκείς και σαφείς εξηγήσεις για το τι
περιμένετε από το παιδί να κάνει, όπως επίσης και για το ποιες θα είναι
οι συνέπειες, αν δεν κάνει αυτό που λέτε. Π.χ. «Θέλω πρώτα να βάλεις
τα παιχνίδια σου στην θέση τους για να μπορείς να δεις τηλεόραση το
βράδυ. Αν δεν τα βάλεις, δεν θα δεις τηλεόραση το βράδυ». - Δώστε του λίγο χρόνο για να συνεργαστεί, αυτό του δίνει την αίσθηση
του ελέγχου. - Εφαρμόστε την συνέπεια έτσι όπως την είχατε εξηγήσει νωρίτερα.
- Επιβάλλεται τις συνέπειες άμεσα και όχι μετά από ώρες ή την επόμενη
μέρα. - Επιλέξτε τις συνέπειες που είναι κατάλληλες για την ηλικία του παιδιού.
- Επιλέξτε συνέπειες που να είναι αντίστοιχες της ανεπιθύμητης
συμπεριφοράς του παιδιού και εφαρμόσιμες. - Επιλέξτε συνέπειες που είναι σύντομες, ώστε να έχει το παιδί στη
συνέχεια την ευκαιρία να δείξει ότι έμαθε την πιο κατάλληλη και
επιθυμητή συμπεριφορά. - Διαλέξτε συνέπειες που μπορείτε να εφαρμόσετε μέχρι τέλους και να
εποπτεύσετε. - Εφαρμόστε τις συνέπειες με ηρεμία και σιγουριά και όχι με θυμό. Οι
συνέπειες πρέπει να διατυπώνονται με ευγενικό τρόπο και με σεβασμό
προς το παιδί. - Προτιμήστε συνέπειες που είναι τα φυσικά αρνητικά αποτελέσματα των
πράξεων του παιδιού και που του στερούν κάτι ευχάριστο και λιγότερο
συνέπειες που του επιβάλλουν κάτι δυσάρεστο (δηλαδή όχι τιμωρίες,
αν και η ετοιμολογία της λέξης τιμωρία απέχει πολύ από τη σημερινή
της τιμωρίας. Το αρχαίο τιμωρέω-ώ σημαίνει «φρουρώ την τιμή», και
ουδεμία σχέση έχει με την εκδίκηση, το να επιβάλλω, δηλαδή σε κάποιον να κάνει κάτι δυσάρεστο επειδή έκανε κάτι κακό σύμφωνα με τη δική μου άποψη). - Μην εφαρμόζετε την μια λογική συνέπεια μετά την άλλη. Ακολουθείστε
αποφασιστικά αυτό που ήδη θέσατε στην αρχή της ανεπιθύμητης
πράξης.
Όταν το παιδί βρίζει
Ρωτήστε το παιδί αν γνωρίζει τι σημαίνει η λέξη που χρησιμοποιεί.Αν για παράδειγμα χρησιμοποιεί μια προσβλητική λέξη για τα γεννητικά όργανα,
εξηγήστε τι σημαίνει η λέξη αυτή και δώστε του την επιστημονική σημασία
της λέξης.
Ενημερώστε το παιδί για το πώς νιώθουν οι άλλοι άνθρωποι
όταν ακούν προσβλητικές λέξεις. Μην ενοχοποιήσετε το παιδί αλλά με
σταθερό τρόπο δείξτε του ότι οι πράξεις του έχουν συνέπειες.
Επιχειρηματολογήστε. Ακόμα και αν αποφασίσετε να βάλετε όρια στη
συμπεριφορά του παιδιού σας, είναι σημαντικό να επιχειρηματολογήσετε
εναντίον της βρισιάς και όχι να ηθικολογήσετε. Βοηθήστε το να καταλάβει
την έννοια της κακής κουβέντας και για ποιο λόγο δεν είναι σωστό να την
χρησιμοποιεί.
Χρησιμοποιήστε επαγγελματικό τόνο στη φωνή σας όταν τα πράγματα είναι
ταραγμένα. Ο τόνος τη φωνής σε επαγγελματικό επίπεδο μπορεί να δώσει
άλλο κύρος και δύναμη στα λόγια των γονιών. Μείνετε ήρεμοι, ουδέτεροι και
επικεντρωθείτε στα γεγονότα. Προσπαθήστε να είστε ειλικρινείς. Αφήστε το
παιδί να γνωρίζει ότι δυσκολεύεστε να επικοινωνήσετε μαζί του αυτήν τη
στιγμή “Μου είναι πραγματικά δύσκολο να σε ακούσω όταν
φωνάζεις” ή “Όταν μου φωνάζεις, αισθάνομαι ότι δεν μπορώ να σε
βοηθήσω”. Η ειλικρίνεια είναι ο πιο απλός τρόπος για να τεθούν όρια στο
παιδί και για να καταλάβει ότι η συμπεριφορά του δεν λειτουργεί.
Μην ξεχνάτε να δίνετε το καλό παράδειγμα: εάν επιλύετε τις όποιες διαφορές
σας με τον σύντροφό σας φωνάζοντας και βρίζοντας, τότε το παιδί αυτό τον
τρόπο θα υιοθετήσει…Οι γονείς θα πρέπει να συμπεριφέρονται με τον τρόπο
που θέλουν να δουν από το παιδί τους να φέρεται…
Ένα συγκλονιστικό κείμενο της Κατερίνας Μάλλιου.
-Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες να σε φοβάμαι…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, τραυμάτιζες την αυτοπεποίθηση μου…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες ότι δεν είχα αξιοπρέπεια επειδή ήμουν
μικρός…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες να μην τολμάω, να μη δοκιμάζω, να μην
προσπαθώ να ανακαλύπτω, να μην παίρνω πρωτοβουλίες, για να μη
θυμώνεις…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, με έκανες να νιώθω ασήμαντος και αδύναμος…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, μου έδειχνες ότι δεν μπορούσα να σε εμπιστεύομαι…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες ότι δεν μπορούσα να σου μιλήσω αν
είχα κάποιο πρόβλημα ή κάποιος μου έκανε κακό, γιατί φοβόμουν πώς θα
αντιδρούσες…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες ότι όταν αγαπάμε κάποιον, έχουμε
δικαίωμα να του φερόμαστε άσχημα…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, η φωνή σου δεν με άφηνε να σκεφτώ τα λόγια σου…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, ίδρωνα, η καρδιά μου χτυπούσε δυνατά, το στομάχι
και τα αυτιά μου πονούσαν…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, θύμωνα που δεν νοιαζόσουν για αυτά που ήθελα να
σου πω…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, αναρωτιόμουν που πήγε ο μπαμπάς μου…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες να φωνάζω κι εγώ…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, ήμουν μόνος μου…
Ενώ εσύ μου φώναζες, σκεφτόμουν ότι δεν μ’ αγαπάς πια…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες ότι επιτρέπεται να φέρομαι άσχημα σε
κάποιον πιο αδύναμο από μένα…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες πώς να φερθώ στα παιδιά μου όταν
μεγαλώσω…
-Ενώ εσύ μου φώναζες, δεν φανταζόσουν τον αγώνα που πρέπει να δώσω
τώρα που μεγάλωσα, για να μη γίνω σαν εσένα..
Το να υψώσει βέβαια ένας γονιός την φωνή του δεν είναι κακό, εφόσον του
θέτει όρια.
Το σημαντικό είναι να φωνάξει πριν φτάσει στην οργή. Διότι με την
οργή προκαλούμε μεγαλύτερη ρήξη. Πριν φτάσουμε στην οργή περνάμε από
τις εξής φάσεις
- Ηρεμία
- Ενόχληση
- Εκνευρισμός
- Θυμός
- Οργή
Είναι καλό λοιπόν να υψώσουμε τον τόνο της φωνής όταν βρισκόμαστε
ανάμεσα στο 2 και το 4, για να μπορούμε να κρατήσουμε τον επαγγελματικό
τόνο στη φωνή μας.
Κάλφα Λίζα – Κλινική Συμβουλευτική Ψυχολόγος