Πολλές φορές τείνουμε να αποδίδουμε νοήματα σε γεγονότα χωρίς απαραίτητα να τα συνδέει κάποια αιτιακή σχέση και, με αυτόν τον τρόπο, καταλήγουμε σε εύκολα συμπεράσματα, που δεν βασίζονται στην πραγματικότητα.
Η μετάβαση στα γρήγορα ή εύκολα συμπεράσματα είναι το φαινόμενο στο οποίο οι άνθρωποι καταλήγουν σε κάποιο συμπέρασμα πρόωρα, στηριζόμενοι σε ανεπαρκείς ή ελλιπείς πληροφορίες. Είμαστε επιρρεπείς σε αυτούς τους αρνητικούς και ατελέσφορους τρόπους σκέψης, λόγω της δυσφορίας που μας προκαλεί η αβεβαιότητα εξαιτίας όσων δεν γνωρίζουμε. Η ανάγκη μας να κατευνάσουμε το συναίσθημα της αβεβαιότητας μας οδηγεί στο σημείο να συμπληρώσουμε τα κενά όσων δεν γνωρίζουμε με αυθαίρετο τρόπο, χωρίς να έχουμε συλλέξει τις απαραίτητες πληροφορίες. Αναντίλεκτα, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις επιταχύνουν την εξαγωγή γρήγορων συμπερασμάτων.
Πόσο συχνό φαινόμενο αποτελεί αυτή η πρακτική και πόσο επηρεάζει την καθημερινότητα μας;
Την ώρα που πλησιάζουμε το γραφείο ενός συναδέλφου ή του φίλου μας αυτός τυχαίνει να ελαχιστοποιεί ένα παράθυρο αναζήτησης στο Διαδίκτυο. Ενδεχομένως, οι περισσότεροι από εμάς να νιώσουμε ότι έτυχε να παρατηρήσουμε την κίνηση τη ”σωστή”’ στιγμή και να βιαστούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι κάτι μας κρύβει. Ωστόσο, είναι εξίσου πιθανό η κίνηση να συνέβη πραγματικά τυχαία.
Περπατάμε στον δρόμο και βλέπουμε μία γυναίκα να φωνάζει. Η πρώτη εντύπωση ίσως να είναι πως η γυναίκα βρίσκεται σε κατάσταση υστερίας – ή, ακόμη πιο πιθανόν, ότι “είναι υστερική”-, συμπέρασμα που μπορεί να αλλάξει, αν μάθουμε πως λίγο πριν συνέβη κάτι που προκάλεσε αυτήν της την αντίδραση, όπως ένα ατύχημα σε κάποιον δικό της άνθρωπο ή να χάσει το παιδί της στο πλήθος.
Κάποιος γελάει την ώρα που ξεδιπλώνουμε μία σκέψη μας και το θεωρούμε προσβλητικό ή θιγόμαστε με την συμπεριφορά του, ενώ στην πραγματικότητα έξω από το παράθυρο συμβαίνει κάτι πραγματικά αστείο, που ίσως, αν γυρίσουμε το κεφάλι, να γελάσουμε και εμείς το ίδιο.
Αυτή η ταχεία και επιπόλαιη συναγωγή συμπερασμάτων μπορεί να επεκταθεί και στην προσωπική μας ζωή, πέρα από την παρατήρηση του κόσμου γύρω μας, σε θέματα που μας αφορούν, μας επηρεάζουν, μας απασχολούν. Αυτή η τάση μας εμπλέκεται σε φαινόμενα, όπως το κοινωνικό αγχος ή οι παραληρηματικές διαταραχές. Όπως αποδεικνύεται, εκτός από το να επηρεάζει τις σχέσεις μας, μπορεί να φθάσει, κατ’ επέκταση, να είναι επιβλαβής και για την ίδια την ψυχική μας υγεία.
Τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι καταφεύγουν σε εύκολα συμπεράσματα
- Μία τυχαία υπόθεση: Εδώ αναφερόμαστε σε υποθέσεις-συμπεράσματα που μπορεί να εξάγουμε, τα οποία βασίζονται σε κάποια προϋπάρχουσα γνώση, εμπειρία ή πεποιθήσεις. Ωστόσο, η συγκεκριμένη τακτική δεν προϋποθέτει ότι η γενίκευση αυτών των συμπερασμάτων καταλήγει να είναι πάντοτε σωστή.
- Η σύγχυση συμπερασμάτων-παρατήρησης, όπου σε αυτήν την περίπτωση τα συμπεράσματα εμπλέκονται με την παρατήρηση και νομίζουμε, εσφαλμένα, ότι είναι απαραίτητα σωστά. Όπως, για παράδειγμα, μπορεί να συμπεράνουμε ότι κάποιος είναι εύπορος λόγω του αυτοκινήτου που οδηγεί, χωρίς στην πραγματικότητα να έχουμε παρατηρήσει τον τρόπο ζωής του.
- Οι ‘’Προφητείες’’ περιλαμβάνουν την υπόθεση ότι γνωρίζουμε τι θα συμβεί στο μέλλον. Με αυτήν την μέθοδο, καθημερινά, προσπαθούμε να προβλέψουμε και να ανασχηματίσουμε τις κινήσεις μας, βάσει τυχαίων και αδόκιμων υποθέσεων. Παραδείγματος χάριν, υποθέτουμε το πώς θα μας συμπεριφερθεί κάποιος σε μία μελλοντική μας κίνηση ή προβλέπουμε την προσωπική μας ανταπόκριση απέναντι σε ερεθίσματα της καθημερινότητας, που δεν έχουν καν συμβεί ακόμη.
- Η “ικανότητα να διαβάζουμε τη σκέψη” σχετίζεται με την υποθετική μας ικανότητα να μπορούμε να γνωρίζουμε με ακρίβεια τι σκέφτονται οι άλλοι. Για παράδειγμα, η ανάγνωση της σκέψης μπορεί να περιλαμβάνει τη υπόθεση ότι κάποιος μάλλον μας μισεί, απλώς και μόνο επειδή δεν φαινόταν ενθουσιασμένος όταν του είπαμε “καλημέρα”.
- Επιπρόσθετο παράγοντα αποτελεί η ακραία επέκταση μιας ήσσονος σημασίας λεπτομέρειας ή ενός συμβάντος και η χρήση του για να καταλήξουμε σε κάτι σχετικά σημαντικό. Όπως όταν βλέπουμε κάποιον να πηδάει μια μάντρα, οπότε σπεύδουμε να συμπεράνουμε πως είναι κλέφτης, ενώ είναι ο γείτονας μας που κλειδώθηκε έξω από το σπίτι του.
- Η υπεργενίκευση ενσωματώνει όλες αυτές τις περιπτώσεις, όπου οι κανόνες ισχύουν για κάποιες λίγες και συγκεκριμένες περιστάσεις και εφαρμόζονται ή ανακαλούνται εν γένει σε πολλές περισσότερες με έναν αυθαίρετο και μη επαληθεύσιμο τρόπο, προκειμένου να μας “βοηθήσουν” να καλύψουμε τα κενά της αβεβαιότητας και της έλλειψης πληροφοριών που αναφέραμε πρωτύτερα.
- Τιτλοφόρηση ή αλλιώς κατηγοριοποίηση. Στην συγκεκριμένη περίπτωση υπάγονται υποθέσεις που γίνονται για άτομα με βάση συμπεριφορές ή απόψεις, οι οποίες σχετίζονται στερεοτυπικά με κάποια από τις ομάδες στις οποίες ανήκουν. Για παράδειγμα, η υπόθεση ότι κάποιος δεν απολαμβάνει το ίδιο ένα χόμπι απλώς και μόνο λόγω του φύλου του.
- Ωστόσο, λάβετε υπόψη ότι τόσο σε αυτήν την περίπτωση όσο και σε γενικές γραμμές, η μετάβαση σε συμπεράσματα δεν οδηγεί απαραίτητα σε συμπέρασμα που είναι λάθος. Αντίθετα, οδηγεί σε ένα συμπέρασμα που δεν υποστηρίζεται επαρκώς, καθώς βασίζεται σε ανεπαρκείς πληροφορίες, πράγμα που σημαίνει ότι η διαδικασία που χρησιμοποιήθηκε για την εξαγωγή αυτού του συμπεράσματος είναι αβάσιμη, ακόμη και αν το ίδιο το συμπέρασμα είναι σωστό.
Πώς να αποφύγουμε τα εύκολα συμπεράσματα
- Προσπαθήστε να επαναφέρετε στο μυαλό σας τις -άβολες- στιγμές που βγάλατε λάθος συμπεράσματα. Πότε ήταν η τελευταία φορά που κατηγορήσατε, και εν τέλει αδικήσατε, έναν φίλο σας, γνωστό σας, συνεργάτη σας ή τον σύντροφό σας, επειδή απλώς βιαστήκατε να υποθέσετε τι του συμβαίνει και να κρίνετε τη συμπεριφορά του;
- Δοκιμάστε την ικανότητά σας να παρατηρείτε όλη την εικόνα και όχι ένα μέρος αυτής. Υπάρχουν τεστ στα οποία μπορείτε να δείτε ένα μέρος μιας εικόνας, όπως τη λαβή μιας κανάτας, και να προσπαθήσετε να μαντέψετε τι ακριβώς αντιπροσωπεύει ολόκληρη η εικόνα. Θα εκπλαγείτε από το πόσο συχνά ενδέχεται να φθάσετε σε λανθασμένα συμπεράσματα.
- Άλλος ένας τρόπος για να δοκιμάσετε πόσο εύκολα ξεγελιόμαστε από τις ψευδαισθήσεις είναι η ψευδαίσθηση ‘’Mueller- Lyer”, στην οποία βλέπετε δύο σετ βελών, όπως στην παραπάνω εικόνα. Το πιθανότερο είναι να ξεγελαστούμε αν δεν ξέρουμε ότι το μέγεθός τους είναι ακριβώς το ίδιο και να νομίζουμε ότι τα βέλη που κοιτάνε προς τα έξω έχουν μεγαλύτερο μήκος γραμμής. Εάν σπεύδεις να κρίνεις, είναι πιο πιθανό να ξεγελαστείς από την ψευδαίσθηση. Εκπαιδεύοντας τον εαυτό σας να παίρνει χρόνο, θα είστε σε θέση να ξεπεράσετε αυτό το οπτικό κόλπο.
- Προσπαθήστε να σκεφτείτε πόσα πράγματα μπορεί να μεσολαβούν σε σχέση με τον ίδιο σας τον εαυτό και τις αντιδράσεις σας. Για παράδειγμα, την ίδια στιγμή που κάποιος μας μιλάει μπορεί να έχουμε μια δεύτερη σκέψη. Εκείνη τη στιγμή λειτουργεί και ο μη λεκτικός τρόπος έκφρασης, και μπορεί να κάνουμε έναν μορφασμό και ο συνομιλητής μας να νομίζει ότι απευθυνόμαστε σε αυτόν. ‘Η, διαφορετικά, να νιώθουμε ότι κάποιος μας κοιτάζει πολύ έντονα, αλλά να ανακαλύψουμε ότι παρακολουθεί μια τηλεοπτική οθόνη ή κοιτάζει το παράθυρο πίσω μας.
- Με ακόμη πιο πιθανά δραματικά αποτελέσματα, μπορεί να εφαρμόσουμε την ίδια βιαστική κατάληξη με τους ανθρώπους που νιώθουμε περισσότερο κοντά μας. Υποθέτοντας ότι τους γνωρίζουμε πολύ καλά, μια και έχουμε επενδύσει χρόνο σε αυτούς, βιαζόμαστε να υποθέσουμε τι σκέφτονται ή τι θέλουν να πουν, με αποτέλεσμα ούτε εμείς να έχουμε ξεκάθαρη εικόνα, αλλά ούτε τους ίδιους να τους επιτρέπουμε να εκφραστούν, με συνέπεια κάποια στιγμή να έχουν μεσολαβήσει τόσες ανείπωτες ή ανολοκλήρωτες σκέψεις, που πλέον το χασμα να είναι αγεφύρωτο.
Δώστε χρόνο στη σκέψη, στην κρίση και στις σχέσεις σας πριν καταλήξετε σε συμπεράσματα
Η διέσθηση μας , μας βοηθά και πολλές φορές μας προστατεύει, αλλά δεν είναι πάντα απαραιτήτως αλήθεια. Επιβραδύνετε και αναγκάστε τον εαυτό σας να σκεφτεί και δώστε χώρο στον συνομιλητή σας να εκφραστεί. Θα κερδίσετε περισσότερο χρόνο από ό,τι πιστεύετε και πιο υγιείς σχέσεις. Κάποιες από τις σκέψεις μας μπορεί να είναι ερωτήματα και όχι συμπεράσματα. Θυμηθείτε σε πόσο δύσκολη θέση ερχόμαστε όταν οι άλλοι βγάζουν λάθος συμπεράσματα για εμάς και πόσο χρόνο και κόπο χρειάζεται να επενδύσουμε για τον επαναπροσδιορισμό της σκέψης τους ή πόσες φορές μπορεί εν τέλει να αρνηθήκαμε να δώσουμε αυτήν την μάχη, αποθαρρυμένοι από τη συχνότητα του φαινομένου. Κρατήστε την αντίληψή σας ενεργή και τους ορίζοντές σας ανοιχτούς. Τα πράγματα δεν είναι πάντοτε όπως δείχνουν.
Πηγη: Flowmag